Երբ ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը հակասական ազդանշաններ է ուղարկում Իրանի վրա՝ մի կողմից՝ վերականգնելով «առավելագույն ճնշման» արշավը և սպառնալով ռազմական գործողություններով, իսկ մյուս կողմից՝ ազդարարելով բանակցությունների պատրաստակամության մասին, դիվանագիտության հակառակորդներն անխոնջ աշխատում են նոր ուղիներ գտնել՝ Միացյալ Նահանգներին և Իրանին հավերժական թշնամանքի ճիրաններում պահելու համար:
Այս մասին գրում է ամերիկյան հեղինակավոր Responsible Statecraft պարբերականը։
«Վերջին շաբաթների ընթացքում Միացյալ Նահանգներում և Իսրայելում արշավ է մեկնարկել, Ադրբեջանին Աբրահամի համաձայնագրերում՝ Իսրայելի և մի շարք արաբական պետությունների միջև 2020 թվականի «կարգավորման համաձայնագրերի» շարքում ընդգրկելու նպատակով:
Իսրայելի առաջատար Begin-Sadat Center վերլուծական կենտրոնը պնդում է, որ Բաքուն իդեալական լրացում կլինի ակումբին:
Մի շարք ազդեցիկ ռաբբիներ՝ Լոս Անջելեսի Սայմոն Վիզենտալ կենտրոնի հիմնադիր Մարվին Հեյերի և Արաբական Միացյալ Էմիրությունների գլխավոր ռաբբի Էլի Աբադիի գլխավորությամբ (որը, ինչպես պարզվել է՝ Թրամփի փեսայի՝ սկզբնական Աբրահամի համաձայնագրի ձևավորման գործում մեծ դեր խաղացած Ջարեդ Քուշների մտերիմն է) ևս նամակ է հղել Թրամփին՝ կոչ անելով ներառել Բաքվին:
Առաջին հայացքից նման ակտիվությունը կարող է տարօրինակ թվալ։ Ադրբեջանն արդեն Իսրայելի մերձավոր դաշնակիցն է, շատ ավելին, քան Աբրահամի համաձայնագիրը ստորագրած արաբական պետություններից որևէ մեկը:
1990-ականների սկզբից Իսրայելը ձգտել է կապեր հաստատել Ադրբեջանի հետ՝ ի հակակշիռ Իրանին: Բաքուն մեծ օգուտ է քաղել այդ հարաբերություններից։
Իսրայելը 2020 և 2023 թվականներին վիճելի Լեռնային Ղարաբաղի շուրջ պատերազմներում Ադրբեջանի հաղթանակում առանցքային դեր է խաղացել։
Ադրբեջանն իր հերթին Իսրայելին նավթի գլխավոր մատակարարն է, որին բաժին է ընկնում նավթի ընդհանուր ներմուծման մինչև 40%-ը։
Ստոկհոլմի միջազգային խաղաղության հետազոտությունների ինստիտուտի տվյալներով՝ Իսրայելին բաժին է ընկել Ադրբեջան ժամանակակից զենքի ներմուծման մինչև 70%-ը։
Բաքուն չի դադարեցրել նավթի մատակարարումները Գազայում Իսրայելի պատերազմի ժամանակ 2023 թվականի հոկտեմբերի 7-ից հետո:
Ի նշան հետագա հարաբերությունների զարգացման, Ադրբեջանի պետական նավթային SOCAR ընկերությունը վերջերս ձեռք բերեց իսրայելական գազի ծովային հանքավայրի 10%-ը:
Նման կերպ, Աբրահամի համաձայնագրին Ադրբեջանի միանալու հավելյալ արժեքը ինքնին ակնհայտ չէ։
Իրական օրակարգն այստեղ, ըստ երևույթին, գոյություն ունեցող երկկողմ դաշինքին Միացյալ Նահանգներին ավելացնելն է:
Իսրայելի վարչապետ Բենիամին Նեթանյահուի գրասենյակն, ըստ էության, հայտարարեց, որ Իսրայելը ձգտում է «եռակողմ համագործակցության ամուր հիմքեր ստեղծել» Միացյալ Նահանգների և Ադրբեջանի հետ։
Սեթ Քրոփսին և Ջոզեֆ Էփշտեյնը մարտի 14-ի Wall Street Journal-ի իրենց հոդվածում ընդգծեցին նման դաշինքի նպատակը՝ զգալիորեն մեծացնել ճնշումը Իրանի հյուսիսային սահմանի վրա:
Սակայն այս սխեմայի լիարժեք իրականացման համար խոչընդոտ կա. Ազատության աջակցության ակտի 907-րդ բաժինը, որն ընդունվել է Կոնգրեսի կողմից 1990-ականների սկզբին Լեռնային Ղարաբաղի առաջին պատերազմի համատեքստում՝ ամերիկահայ ազդեցիկ լոբբիի հորդորով, որն արգելում է ԱՄՆ օգնությունը և զենքի վաճառքն Ադրբեջանին։
Ահաբեկչության դեմ գլոբալ պատերազմի մեկնարկից ի վեր միմյանց հաջորդող ԱՄՆ նախագահները հրաժարվել են այս դիրքից, քանի որ Ադրբեջանը ճանաչվել է որպես օգտակար գործընկեր։
Այս համատեքստում Բաքուն իրեն դրել է որպես առանցքային դաշնակից Թեհրանի դեմ, ներառյալ՝ Կոնգրեսի անդամների ապօրինի լոբբինգի միջոցով:
Ադրբեջանի իսրայելցի և ամերիկացի կողմնակիցները պնդում են, որ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև առաջիկա «խաղաղության համաձայնագրի» մասին հայտարարությունը 907-րդ հոդվածն ամբողջությամբ չեղարկելու հիմք է տալիս:
Սակայն համաձայնագիրը դեռ ստորագրված չէ, և Բաքուն անընդհատ փոխում է կանոնները: Առավել չարագուշակ է, որ Բաքուն ուժեղացրել է լուրերն այն մասին, որ Հայաստանը պատրաստվում է պատերազմի:
Սակայն նման հայտարարությունները կարծես հակասում են ողջախոհությանը, քանի որ տարածաշրջանում ուժերի հարաբերակցությունը համոզիչ կերպով ցույց է տալիս, որ Երևանը չի կարող ռազմական մարտահրավեր նետել Ադրբեջանին, որին աջակցում են Թուրքիան և Իսրայելը։
Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը պնդում է, որ պատրաստ է անհապաղ խաղաղության պայմանագիր կնքել Բաքվի հետ։
Բաքվի ձգձգման մարտավարությունը կարելի է բացատրել ներկա լծակներից առավելագույնս օգտագործելու ցանկությամբ՝ Երևանից էլ ավելի տարածքային զիջումներ կորզելու համար, այնուհետև խաղաղ բանակցությունների ձախողման մեջ Հայաստանին մեղադրելու ցանկությամբ։
Մասնավորապես, Ադրբեջանի նախագահ Ալիևը երկար ժամանակ պնդում է, թե Սյունիքի հարավային հայկական մարզը նախնիների ադրբեջանական հող է և խոստանում է «վերադարձնել» այն։
Դա նաև հայկական տարածքի մի փոքր մասն է, որը սահմանակից է Իրանին և կտրում է ցամաքային Ադրբեջանը Նախիջևանի էքսկլավից:
Ադրբեջանը վաղուց է պահանջում ստեղծել այսպես կոչված «Զանգեզուրի միջանցք», որն ուղղակիորեն կապելու է նրան Թուրքիայի հետ։ Խաղաղության համաձայնագրի գործող նախագծում այս պահանջն արծարծված չէ։
Սակայն այն չի հանվել Բաքվի օրակարգից՝ Հայաստանը հատկապես խոցելի դարձնելով Ադրբեջանի կողմից նոր ռազմական ճնշման նկատմամբ։
Իրանի Իսլամական Հանրապետությունը հստակ հասկացրել է, որ Հարավային Կովկասում սահմանների ցանկացած փոփոխություն անընդունելի է։
Թեհրանը մտավախություն ունի, որ Հայաստանի հետ սահմանը կորցնելն իրեն կմեկուսացնի տարածաշրջանից և իր հակառակորդ Թուրքիային և ոխերիմ թշնամի Իսրայելին հնարավորություն կտա ամրապնդել իրենց դիրքերն իր հետնաբակում:
Դա կանխելու համար Թեհրանը լայնածավալ զորավարժություններ է անցկացրել Ադրբեջանի հետ սահմանի երկայնքով և զգուշացրել, որ անհրաժեշտության դեպքում ռազմական միջամտության կդիմի։
Առայժմ սա բավական էր Բաքվի ծրագրերը զսպելու համար։
Ադրբեջանին Աբրահամի համաձայնագրում ընդգրկելու քայլը, որը Թրամփը համարում է իր առաջին ժամկետի արտաքին քաղաքականության ձեռքբերումը, կարծես թե ուղղված է Վաշինգտոնի հետ Բաքվի հարաբերությունների ամրապնդմանը և այդպիսով պոտենցիալ խրախուսելու Ադրբեջանին ավելի վճռական դիրքորոշում ընդունել Իրանի նկատմամբ:
Հակաիրանական կոալիցիայի առաջնագծում Ադրբեջանի դիրքավորումն ուղղված է նաև Իրանում ադրբեջանական մեծ համայնքի ակտիվացմանը (ընդհանուր բնակչության շուրջ 20%-ը)։
Ամերիկյան կոշտ նեոպահպանողականներն ու կազմակերպությունները, ինչպես նաև նրանց իսրայելցի գործընկերները երկար ժամանակ հանդես են եկել Իրանի էթնիկ և կրոնական փոքրամասնություններին, ներառյալ ադրբեջանցիներին, քաջալերելով Թեհրանի կառավարության դեմ ապստամբել:
Կասկած չկա, որ Իսրայելը և Ադրբեջանը կողջունեն Միացյալ Նահանգների հետ «եռակողմ համագործակցությունը», որը ողջունում է Նեթանյահուի գրասենյակը։ Բայց դժվար է հասկանալ, թե ինչպես դա կծառայի ԱՄՆ-ի երկարաժամկետ շահերին, մասնավորապես՝ Մեծ Մերձավոր Արևելքում նոր ռազմական պարտավորություններից խուսափելու նրա շահերին, որոնք Վաշինգտոնին կներքաշեն դաշինքների, հետևաբար՝ ուղղակիորեն կամ անուղղակիորեն ներքաշելով այնտեղ նոր պատերազմների մեջ:
Ավելին, Միացյալ Նահանգներն անշուշտ, չունի ազդեցիկ պատճառ՝ պարգևատրելու Ադրբեջանին՝ հսկայական, կոռումպացված և բռնակալ տոհմական ռեժիմին, որը մեղավոր է Լեռնային Ղարաբաղից 120 հազար հայերի էթնիկական զտումների և սեփական ժողովրդի՝ մարդու իրավունքները ոտնահարելու մեջ:
Միացյալ Նահանգների համար Ադրբեջանի չնչին նշանակություն ունի: Դա հիմնականում կախված է խիստ չափազանցված «իրանական սպառնալիքից»։ Վաշինգտոնի համար շատ ավելի լավ ճանապարհ կլինի Թեհրանի հետ իր տարաձայնությունները խաղաղ ճանապարհով լուծելը, ինչը, ըստ էության, Թրամփն էլ ուզում է անել:
Ի թիվս այլ առավելությունների, դա միաժամանակ կվերացնի ավելի կասկածելի հաճախորդների հետ անհարկի, էլ ավելի խճճված հարաբերությունների համար ցանկացած արդարացում»:
0Comments