Վազգենը մեզ արգելել էր Ղարաբաղ գնալ

Հարցազրույց «Վեդի Ալկո» ընկերության սեփականատեր ,Արցախյան ազատամարտի մասնակից Մանվել Ղազարյանի հետ:/Մաս 1-ին/-Շնորհավորում եմ Եռատոնի առիթով:Ի՞նչ եք հիշում այդ օրերից,ի՞նչն էր ամենատպավորիչը:

-Մայիսի 8-ը և 9-ը իսկապես մեզ համար լուրջ տոնական օրեր են,հպարտանում ենք բոլոր հաղթանակներով,մեր երրորդ հանրապետության հաղթանակները հայրենական մեծ պատերազմից եկող հաղթանակի ոգու արդյունքն է : Շատերի պապերը,ծնողները կռվել էին հայրենականի ժամանակ,եկավ հասավ մեր սերունդին և մենք էլ բախտ ունեցանք կռվելու մեր հայրենիքի համար և հաղթանակեցինք:Շատ տպավորիչ էր,երբ իջնում էինք Ստեփանակերտ: Ժողովուրդը մեզ այնպես ընդունվեց,ինչպես ֆիլմերում էինք տեսել 1945-ին հայրենականի ավարտից հետո,շատ մեծ էր ոգևորությունը,բերկրանքը:Մենք Շուշքենդի կողմից ենք բարձրացել Շուշի,մայիսի 8-ին շատ ծանր մարտեր ենք ունեցել ,այդ մասին մի շատ հիանալի տեսանյութ կա,այնտեղ սարսափած ազերին պատմում է մեր գործողությունների մասին: Բոլորս անխտիր պատրաստ ենք եղել զոհվելու հանուն Շուշիի ,շատ լավ հասկանում էինք,որ եթե Շուշին չազատագրվի,Արցախին ապագա չկա:Երբ մտանք Շուշի,մեկս մյուսին զարմացած էինք նայում ,որ չենք զոհվել ,քանի որ այդպես տրամադրված էինք գնում այդ կռվին:

-Ի՞նչ խնդիր էր դրված ձեր առջև:

-Մեզ նախօրոք տվել էին 150-200 մետր երկարությամբ պարան,որ եթե հայկական ուժերի գործողությունները ձախողվեն ,ապա մենք այդ պարաններով պետք է իջնեինք գետի կիրճը և այդտեղից կարողանայինք նահանջելով դուրս գալ:Մենք ի սկբանե մերժել էինք այդ գաղափարը,այդ պարանները թողել էինք Շուշքենդի տարածքում կամուրջի մոտ և բոլորին պատասխանեցինք,որ մենք գնում ենք կռվելու և Շուշին ազատագրելու,մենք չենք գնում նահանջելու մտքով:Այդպես էլ եղավ,օրվա ընթացում ցանկացած զինվոր կարող էր այնտեղ վիրավորվել կամ զոհվել,բավականին մեծ թվով վիրավորներ ունեցանք,մեր թևում զոհ չունեցանք:

-Արարատի ջոկա՞տն էր առանձին:

-Գրիգոր Գրիգորյանի/Շերիֆի/ գլխավորությամբ Արարատի ջոկատն էր,Կոտայքից կային,Շուշքենդցի Աբոն էր իր ջոկատով, բավականին հզոր ուժ էր ձևավորվել:

-Հայտնի՞ էր,թե ով էր ամբողջը կառավարում,կազմակերպում,անունները հայտնի էին:

-Մեր թևի հրամանատարը Գրիգորն էր ,այն ժամանակ Շուշիի գործողությունները ի պատիվ Վազգեն Սարգսյանի կոչվել էր Հարսանիք լեռներում,իհարկե Վազգեն Սարգսյանն էր ընդհանուր պրոցեսը ղեկավարում,տեղում կար շտաբ,որը ղեկավարում էր Արկադի Տեր-Թադևոսյանը:

-Ասում են,որ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը տեղյակ չի եղել,բայց հասկանալի էր,որ եթե Շուշին չվերցնեին,Ստեփանակերտը անընդհատ ռմբակոծությունների տակ պետք է լիներ:Նշանակում է,որ նա համաձայն է,որ պետք է հանձնենք :

-Մեր արցախյան ազատամարտի պայքարին ապագա չկար,եթե մենք չազատագրեինք Շուշին: Գիշեր ու ցերեկ ամբողջ կենտրոնը ռմբակոծվում էր:

-Ի՞նչ էր կատարվում վերևում:

-Գիշերը նահանջեցին:Դեռ լույսը չբացված մենք գրոհել ենք դեպի Շուշի ու մութը ընկնելուց հետո արդեն չենք կրակել,որովհետև ոչինչ չէր երևում ,լուսաբացին մտել ենք քաղաք,որն արդեն ամբողջությամբ դատարկված էր: Նաև այդ ընդհանուր օպերացիայի մեջ ծրագիր կար,որ նրանց պետք է նահանջի ճանապարհ տրվի,որ ստիպված կենաց մահու կռիվ չմղեն,այլ փախչեն,մեր ճնշմանը չդիմացան և գիշերը փախան:

-Ինչ թշնամու հետ գործ ունեի՞ք:

-Այստեղ թշամին հիմնականում եթե տեսանելի է,ուրեմն կարող ես խոցել նրան,բայց դու գործ ունես ոչ թե թշնամու ,այլ 9-10 գրամանոց գնդակի հետ,ոնց դու ես կրակում,նույն ձևով էլ նրանք :Ամեն վայրկյան կամ կարող ես խոսել,կամ իրենք խոցեն:

-Հնարավոր է ,որ վախենան ու փախնեն,թե մինչև վերջ կարող են կանգնել ադրբեջանցիները:

-Նման հույս էլ չենք ունեցել,որ այդքան հեշտ կփախչեն,տեսանյութում երևում է,թե ինչքան սարսափած են մեր հուժկու,մեռնելու պատրաստ այդ գրոհից:

-Ի՞նչն էր ադրբեջանցիների մեջ սարսափ առաջացրել:

-Բեկումը սկսվեց Խաջալուրի ազագատագրումով,որտեղ մեր տղաները շատ պատվով ու համարձակ կռվել էին:այն ժամանակ,որ լսեցինք Խոջալուի ազատագրումը,մեր հին տղաներով որոշեցինք,որ Խոջալուին չենք մասնակցել,Շուշիին պետք է անպայման մասնակցենք:

-Շուշիի  մասին երկար խոսվո՞ւմ էր:

-Մեզ որևէ մեկը չէր ասում,որ մենք հենց հիմա պետք է ազատագրենք,բայց գաղափարը կար,կամ պետք է ազատագրենք,կամ պետք է խաչ քաշենք ազգային ազատագրական պայքարի վրա: Երկու ամիս առաջ գնացինք Ղարաբաղ Ասկոլկա Աշոտի վաշտում ապրեցինք,զորավարժություններ են անցկացրել,մարզվել ենք,կրակել,տարբեր ռազմական փորձառություններ ենք սովորել,մի քանի օրով հետախուզության ենք գնացել՝ծանոթանալու Շուշիի մերձակայքին,մուտք ու ելքին,հնարավորինս հարձակման ժամանակ տեղանքում ճիշտ կողմնորոշվել:Ուղիղ երկու ամիս պատրաստվել ենք այդ գորոծողությանը : Վազգեն Սարգսյանը մեզ արգելել էր Ղարաբաղ գնալ,մենք գաղտնի գնացինք, որովհետև Երասխում անըդհատ ծանր կռիվներ էին,մեզ ասում էր՝դուք այդտեղ սահմանը պահեք:Մենք ինքնաթիռով մեկնեցինք Ստեփանակերտ,գնացինք Ասկերան Վիտալի Բալասանյանի մոտ,զենք ստացանք,նստած զենքերն էինք մաքրում,Վազգեն Սարգսյանը կանգնեց գլխներիս:Մի տեսակ գոհ էր,հպարտ,որ իր մարտական ընկերները եկել են այդ ծրագրի համար,որ պատրաստվեն Շուշիի ազատագրմանը,մյուս կողմից էլ վրդովված էր,որ իր խոսքը դրժել ենք,ընդհանուրի եկանք,բացատրեցինք,որ մենք ուղղակի չենք կարող նստել ու սպասել ,նայել,թե հետագայում ինչպես է լինելու կամ ով է ազատագրելու Շուշին:

-Ազատագրել եք,իջել եք,առաջին պահին ցնծություն է ,հետո՞..

-Հետո ,ամսի 10-ից ազերիները լայնամաշտաբ հարձակումների անցան տարբեր ֆրոնտներով,մեզ դրանից հետո ուղարկեցին Ասկերանի մի քանի գյուղեր ազերիները գրավել էին,1989-ից դեռևս այդ գյուղում ծառայել էինք ,գնացինք Հարավով Դահրազ,Փրջամալ,Նախիջևանիկ ուղղությամբ Աղդամից շատ մեծ հարձակում էր եղել,պաշպանեցինք մեր գյուղերը,մինչև մեր Դահրազ մտնելը ազերիները ետ էին փախել ,երևի ռադիոկապով տեղեկացել էին,որ ուժեր են մոտենում,նահանջել էին:Մենք առանց կռվի մտանք Դահրազ,ներքևից էլ Վիտոն իր ուժերով Փրջամալում Նախիջևանիկը ազատագրեց, այսպես այդ խնդիրն էլ լուծվեց:Դրանից հետո մեզ ամեն օր կանչում էին Արարատ ,որովհետև Երասխի բարձրունքները ամբողջությամբ ազերիների տիրապետության տակ էին,Սյունիքի ճանապարհը գնդակոծության տակ էր,ամեն վայրկյան մեզ սպասում էին,որ վերադառնանաք, և այդ բարձրունքները ետ վերցնենք:

-Քանի՞ հոգուց էր բաղկացած ձեր ջոկատը:

-Թվեր չեմ կարող հիշել,բայց հիմնական կորիզը վերադարձավ և արդեն մայիսի 18-ին մի քանի ժամվա մեջ ոնց Շուշի մտանք,նույն համարձակությամբ գրավեցինք մեր բարձրոնքները ,որոնք մինչև օրս էլ մեր ձեռքում են,ճանապարհը անվտանգ ,անընդհատ երթևեկելի է :

-Ասում են՝ինչքան ժամանակը հեռանում է, այդքան այդ պատմությունները,հորինվածքները շատանում են,ձեր կարծիքով դա այդպե՞ս է:

-Ես ճիշտ ասած չեմ հանդիպել նման հորինված պատմությունների,եթե մենք ընկերներով խոսում ենք,բոլորս էլ գիտենք,ով ինչ է արել,միշտ էլ հաղթանակի օրը նշում ենք,բոլորս հպարտ աչքերով ենք նայում մեկս մյուսին,բոլորս էլ պատրաստ ենք եղել անձնազոհության մեկս մյուսի համար:

-Արկադի Տեր-Թադևոսյանն ասաց՝այդքան մեր հաղթանակը չէր ,որքան ազերիների պարտությունը,քանի որ մինչ մեր գնալը արդեն իրենց մեջ տարաձայնությունները շատ էին,դավաճանությունը ,վախը ,մասերի էին բաժանել և իրենք հեշտացրեցին մեր գործը:

-Պետք չէ նսեմացնել հայ զինվորի արածը,չեմ ուզում ասել Արկադի Տեր-Թադևոսյանը ճիշտ չի ասում,բայց ես իր հետ համաձայն չեմ, ինքը սխալ քայլեր ունի արած,չեմ ուզում եթերով ասել, եթե պետք է լինի առանձին կնստենք ես իրեն կհիշեցնեմ իր արածները, ինքը մեր արածաները,հասկականք,թե ոնց եղավ …հնարավոր է,որ ազերիների մոտ ամեն ինչ իդեալական չէր …

-Տեսա՞ք նման տագնապ,վախ:

-Այդ վախը նրանց մեջ մտել է մեզանից ստացված հարվածից:

-Մենք մեր հերոսներին ըստ արժանվույն գնահատել գիտե՞նք:

-Երևի թե չէ:Մի քանի օր առաջ Ղարաբաղից զանգել էր իմ մարտական ընկերներից մեկը՝Ասկերանի ազատամարտի վետերանների միության նախագահը,հարց տվեց,թե կարող է գաք Ղարաբաղ,շուշի,ասացի ՝չէ ,ասացի՝ եթե մենք գանք Ղարաբաղ,կգանք ոչ թե մայիսի 9-ին,այլ հունիսի 9-ին ,կամ հունիսի 29-ին,մայիսի 9-ին ինչո՞ւ գանք:Եթե այդ օրը 25-27 տարի շարունակ միայն իշխանություններն են հավաքվել,նշել իրենց հաղթանակը,թող շարունակեն հավաքվել,նշել:

-Իշխանությունները փոխվել են:

-Ես նկատի ունեմ Ղարաբացղի իշխանություններին,լավ կլիներ …

-Նրանք հրավիրում են…

-Ո՞ւմ են հրավիրում,մենք ոչ մի անգամ հրավեր չենք ստացել ,լավ կլիներ,որ մի անգամ բոլոր տղաներին հրավիրեին,ոնց այն ժամանակ ելման դիրքեր է եղել ,այդպես ամեն մի ջոկատ իր ելման դիրքում լինեին,բոլորին ասեին՝ապրեք տղաներ,փառք ու պատիվ մեր զոհվածներին:Չի գնահատվում:Ես ոչ էլ վատ եմ զգում,կամ սպասում եմ որևէ գնահատանքի,մենք մեր պարտականությունն ենք արել,մենք գործը,ետ նայելով մենք ներքուստ հպարտանում ենք,որ լավ ենք արել մեր գործը:Մնացածը օրվա իշխանությունների խնդիրն է,կգնահատեն իրենք էլ կմեծարվեն,չեն գնահատի,ամեն տարվա նման իրենց մեծամեծներով կգնան,կնշեն:Մենք տարին մեկ անգամ գնում ենք Շուշի,նշում ենք,եկեղեցում մոմ ենք վառում,երեխաները բանակ են գնում,իրենց ենք այցելում,խորհուրդներ տալիս,պատմում,ոգևորում,մեր կապը մշտապես կա:

-Վիտալի Բալասանյանի անունը ձեր խոսքում ասացիք,հայտնի է,թե ինչեր է արել:Այնպիսի քաղաքական մթնոլորտում ենք ապրում,մեկ արտահայտություն և ամեն ինչ մոռանում ենք և սկսում մարդուն վատաբանել՝ճանապարհ չանցած մարդիկ թիրախավորել են ճանապարհ անցածներին:

-Միշտ էլ այն մարդիկ,որոնք պատրաստ են եղել զինվորի դերակատարությունը տանել,նրանք գրեթե երբևէ քաղաքականության մեջ չեն մտել,իսկ եթե չեն մտել ,բնականաբար հիմնական մեծ գործընթացներից հեռու են եղել:Ես իմ ընկերներին ժամանակին ասել եմ,տղերք,այսօր մեր գործը զինվորությունն է, մենք մեր գործն անենք,քաղաքական գործիչները թող իրենցն անեն:Եթե չկարողանան անել,մենք կփորձենք գնալ այդ հարթակում աշխատելու:

-Դրա համար մտա՞ք քաղքականություն:

-Իհարկե:

-Ի՞նչը ձեզ չէր գոհացնում,մարդ,ով միշտ իշխանությունների կողքին է եղել:

-Ես 1997 թվականի հայտնի դեպքերի ժամանակներից մշտապես եղել եմ ազգայնական ուժերի կողմը…

-Իշխանություն…

-Իշխանություն կլինի,թե հակաիշխանություն կամ ընդդիմություն ,եթե մենք մշտապես1988-1989 թվականից մարտնչել ենք հանուն ազատ Արցախի ,բայց հետո կանգնել և ասել,որ մենք պետք է Ղարաբաղը թողնենք Ադրբեջանի տարածքում, ինչ –որ կարգավիճակով,ես դեմ եմ եղել: 

-Բայց 2008-ին այդ մարդու կողքին էիք:Դուք մի մարդու մասին եք ասում,ով ասաց,հետո մոռացվեց,հետո նորից եկավ ՝ասաց:

-2008 թվականին մենք ժողովրդի կողքին ենք եղել,2004 –ին էլ եմ ժողովրդի կողքին,ես և իմ ընկեր Մխիթարյան Արմենը,փորձել ենք մտնել բանակցությունների մեջ,որպեսզի այդ ժողովրդին չծեծեն,չջարդեն,բայց դա մեզ մոտ չի ստացվել:Ես և իմ ընկերները մշտապես եղել ենք ժողովրդի կողքին:Ես 1998 թվականին Ռոբերտ Քոչարյանի գրասենյակի մեր մարզի շտաբի պետն եմ եղել ,բոլորին կոչ էի անում,որ ընտրեն Քոչարյանին,որովհետև ինքը պատերազմով անցած մարդ է ,Ստեփանակերտի ռմբակոծությունների ժամանակ մշտապես իր ընտանիքով ապրել է Ստեփանակերտում,ես ասում էի՝մենք ազգովի պետք է հաց ու պանիր ուտենք,բայց մեր երկիրը երկիր սարքենք:Ես այդպես էի մտածում,բայց ժամանակը ցույց տվեց,որ մենք ունեցանք 2004 թվականի ապրիլյան դեպքերը ,ժողովրդի ծեծ ու ջարդը…

-Դրանից առաջ Վազգեն Սարգսյանի ժամանակ էլ էին ժողովրդին ծեծում ընտրատեղամասերում:

-1996 թվականին ես չեմ տեսել ծեծ ու ջարդ,հակառակը ընդդիմությունը նախահարձակ եղավ,ԱԺ-ն գրավեցին,ծեծեցին,ջարդեցին…

-Ո՞ր կողմից էլ գանք,ծեծ ու ջարդը կար:

-Ես այդ ամենին մշտապես դեմ եմ եղել,ոչ մի աթոռ,իշխանություն, ոչ մի հայ զավակի կյանքի արժեքը չունի:Եթե մենք 10 մարդ ենք գնդակահարել և 10 տարվա ընթացքում ոչ մի գործ չի բացահայտվել,ոչ ոք չի պատժվել դրա համար:

-1 տարի է անցել,նոր իշխանությունը ինչո՞ւ չի բացահայտում:

-Եթե 10 տարի մի իշխանություն չի բացահայտել,կարծում եք 1 տարում պետք է բացահայտեին:

-Ազգովի ընտրեցինք այս իշխանությանը,ինքն էլ հայտարարեց,որ բացահայտել է,ինչո՞ւ չի բացահայտում:

-Ես հույս ունեմ,որ կբացահայտվի,ես այդ իշխանության մեջ չեմ, որպես ժողովրդի մի մասնիկ ես կողմ եմ այդ իշխանությանը:

-Մենք բոլորս պահանջատեր ենք,հայտարարություն եք արել,պատասխան տվեք ձեր հայտարարության համար,մնացած պարզաբանումները նշանակում են մի անպատասխանատու բան են ասել,հիմա ընդամենը պարզաբանումներ են:

-Գործը վարող քննչական խմբի ղեկավարը ինչո՞ւ է փախել Հայաստանից:

-Չի վստահում այսօրվա իշխանության օրինականությանը:

-Ես այդպես չեմ մտածում,փախուստը ընդամենը փոքրհոգիություն է,ստորություն է,մարդն իր արածների համար ուղղակի փախել է Հայաստանից:

-Մարդիկ էլ կան,որ չփախան ,Սեյրան Օհանյանը չփախավ,նա այն մարդն է,ով պատերազմի ժամանակ ուրիշ երկրից եկավ ,տեր կանգնեց մեր երկրին:Նրան այսօր թույլ չեն տալիս սահմանն անցնել,մարդը ,որ պատերազմի ժամանակ գալիս է ,չի փախչում,հիմա կփախչի՞:

- Սեյրան Օհանյանը այն ժամանակ բանակում շատ բարձր պաշտոն է զբաղեցրել,հնարավոր է ,որ ինչ-որ գործ կա,խնդիր կա,որ թույլ չեն տալիս:Եթե ուզում եք իմ կարծիքն իմանալ,եթե ես լինեի հեղափոխության մեջ վճռորոշ խոսք ասող,ես ավելի խիստ կլինեի :

-Ասֆալտին փռելուց բացի ի՞նչ կանեիք:

-Ես ավելի խիստ կլինեի ,քան ասֆալտին փռելը:

-Այդ բառապաշարը ձեզ դուր է գալի՞ս:

-Ոչ,բայց խնդիրը դրանում չի, այն մարդիկ,ովքեր 20 տարի շարունակ այս երկիրը թալանել են,զառբայություններով…ասացի 1998-ին ես էլ եմ ընտրություններին մասնակցել,բայց մեկը թող ասի,որ զոռբայություն եմ արել:Եզդի ընկերներ ունեմ,գնացել նրանց բացատրել եմ,թե ինչու պետք է Քոչարյանին Ռոբերտին ընտրենք հանրապետության նախագահ:Այդ մարդիկ մի տեսակ հոգնած ինձ ասացին՝Ղազարյան ջան քեզ պետք է կընտրենք,ինչու ես բացատրում,ասացի,որ ես ուզում եմ,որ դուք համոզմունքով,հավատալով ընտրեք: