Հայ-ադրբեջանական սահմանի սահմանազատումն ավարտվել է խորհրդային տարիներին. Քարտեզագիր

1925 թվականին կազմվել է Խորհրդային Հայաստանի վարչական սահմանների ծննդյան վկայականը, իսկ 1984 թվականին՝ Խորհրդային Հայաստանի վարչական սահմանների անձնագիրը։ Այս մասին NEWS.am -ի թղթակցի հետ զրույցում ասաց քարտեզագիր, հայ-ադրբեջանական սահմանի սահմանազատման աշխատանքների մասնակից Զավեն Գրիգորյանը։

Նա հայտնեց, որ 1925 թվականին Կովկասյան բյուրոն Մոսկվայի միջնորդությամբ որոշում է կայացրել, ըստ որի սահմանազատում պետք է կատարվեր Հայաստանի, Ադրբեջանի և Վրաստանի միջև։ Նրա խոսքով, Հայաստանի և Ադրբեջանի գյուղատնտեսության ժողովրդական կոմիսարների ներկայացուցիչների միջև ստեղծվել է հանձնաժողով, որը Կովկասյան բյուրոյի ներկայացուցչի մասնակցությամբ աշխատանքներ է իրականացրել սահմանազատման և սահմանազատման ուղղությամբ։

Գրիգորյանը պարզաբանեց, որ Հայաստանը, Ադրբեջանն ու Վրաստանը որոշել են սահմանազատման մեկնարկային կետը, որը գտնվում էր Հայաստանի հյուսիս-արևելյան մասում: Այն ժամանակ այդ գյուղը կոչվում էր Դովեղ, իսկ այժմ՝ Բերդավան։ Նա հավելեց, որ այստեղից էլ սկսվել է սահմանազատումը։ «Այնուհետև որոշվեց սահմանային հենակետերի գտնվելու վայրը, որոնք գտնվում էին միմյանցից 500-600 մետր հեռավորության վրա։ Բացի այդ, սյուների տակ փոսեր էին փորում և ածուխով լցնում, որպեսզի, եթե սյունը բացակայեր, սյուների տեղը ածուխով որոշվեր, քանի որ փայտածուխը հարյուրավոր տարիներ չի քայքայվում։ Դա արվել է Հայաստանի և Ադրբեջանի սահմանի ողջ երկայնքով։ Բացի այդ, բոլոր սահմանային կետերն ունեին իրենց կոորդինատները, որոնց տվյալները սկզբում պահում էր Հայաստանի գյուղատնտեսության ժողովրդական կոմիսարիատը, որը հետագայում դարձավ գյուղատնտեսության նախարարություն, այնուհետև այդ տվյալները փոխանցվեցին հողաշինության վարչություն։ Երկրորդ նմուշը փոխանցվել է ՊԱԿ-ի արխիվ»,- ընդգծեց քարտեզագիրը։

Նա կրկնեց, որ 1984-ից 1988 թվականների սահմանազատումն իրականացվել է 1925 թվականին կազմված քարտեզի հիման վրա։ «1925 թվականին կազմվեցին աշխարհագրական կոորդինատները, իսկ 1984-1988 թվականներին տվյալները վերարտադրվեցին՝ օգտագործելով 1942 թվականին ճշգրտված կոորդինատները։ Բոլոր կետերը, որոնցում կատարվել է սահմանազատումը, համարակալված են, և նշված են դրանց միջև եղած հեռավորությունները: 1925 թվականին փաստաթուղթը ստորագրել են Հայաստանի և Ադրբեջանի գյուղատնտեսության ժողովրդական կոմիսարների ներկայացուցիչները, իսկ 1984 թվականին տվյալները թարմացվել են»,- պարզաբանեց Գրիգորյանը։

Նա հայտնեց, որ և՛ Հայաստանը, և՛ Ադրբեջանն ունեն ավելի մեծ մասշտաբով՝ 1։10000 քարտեզներ։ Փորձագետը պարզաբանեց, որ եթե 1925 թվականին սահմանվել են միայն սահմանների կոորդինատները, ապա այս քարտեզով քարտեզագրվել են Հայաստանի բոլոր սահմանամերձ հողերը։

«1925 թվականի քարտեզների համաձայն՝ Ադրբեջանը չպետք է ստանար Տավուշի մարզում անցած տարի ստացած տարածքները։ 1930-1940-ական թվականներին այս չորս գյուղերից տարածքները, որոնք մնացել են հայկական, փոխանցվել են որպես արոտավայր օգտագործելու։ Թող բերեն տվյալներ, որոնք ցույց կտան, որ այս չորս գյուղերում, և Քյարքիում, և Բարխուդարլիում, և Սոֆուլուում առնվազն մեկ մարդ է ծնվել, կամ այդպիսի գյուղեր ընդհանրապես եղել են մինչև 1930 թվականը։ «Այն մարդիկ, ովքեր այս պահին սահմանազատում են, հեռու են այս գործընթացից»,- եզրափակեց Զավեն Գրիգորյանը։