Փաստեր Շուշիի մասին

1971 թվականին Հեյդար Ալիևի հրամանագրով սկսվեց Շուշի քաղաքի պատմական թաղամասի քանդումը։

Քանդվել են ավելի քան 7000 պատմական հայկական ճարտարապետական ​​հուշարձաններ, այդ թվում՝ Կուսանց վանքը, Մեղրեցոց եկեղեցին, Ագուլեցոց եկեղեցին, Սուրբ Գևորգ եկեղեցին և այլն։

1920 թվականին ավերված հայկական հարուստ Շուշին գրեթե ողջ խորհրդային ժամանակաշրջանում մնաց ուրվական քաղաք։

1960-ի դրությամբ Շուշիի բնակարանային ֆոնդի ավելի քան 90%-ը ամայացած ու ավերակ էր։ Քաղաքի 40 հազար հայ բնակչությունից (1920 թվականի դրությամբ) մինչև 1960 թվականը մնացել էր ոչ ավելի, քան 2 հազարը։

Ալիեւը դիմել է Խրուշչովին՝ Մոսկվայից «Շուշի քաղաքի վերականգնման» համար գումար հատկացնելու խնդրանքով։ Մոսկվան գումար է հատկացրել.

Սակայն քաղաքը վերականգնելու փոխարեն Ալիևը հարյուրավոր կռունկներ, բուլդոզերներ և այլ սարքավորումներ է քշել այստեղ և սկսել ապամոնտաժել պատմական և ճարտարապետական ​​արժեք ունեցող պատմական շենքերը, որոնք դեռ հնարավոր էր վերականգնել:

Շուշի քաղաքի պատմական հայկական թաղամասերը, որոնք զբաղեցնում էին ամբողջ քաղաքի՝ բերդի տարածքի 2/3-ը, քանդվեցին, և դրանց փոխարեն կառուցվեցին մոխրագույն «Խրուշչովկաներ» (5 հարկանի բազմաբնակարան շենքեր), որոնց բնակեցման համար Ադրբեջանական ԽՍՀ այլ շրջաններից ադրբեջանցիներ են բերվել այստեղ։ Սա այս քաղաքի պատմական հայկականությունը ոչնչացնելու միտումնավոր քաղաքականություն էր։

Բայց նույնիսկ չնայած այս գործողություններին, մինչև 1991 թվականը Ալիևին հաջողվեց Շուշի քաղաքում բնակեցնել ոչ ավելի, քան 10 հազար ադրբեջանցի, ինչը 4 անգամ ավելի քիչ էր, քան 1920 թվականի Շուշիի ջարդերից առաջ այս քաղաքում ապրած հայերի քանակից։ Ինչպես նախկինում, մինչև 1992 թվականի մայիսի 9-ին Արցախի պաշտպանության բանակի կողմից այս քաղաքն ազատագրելու պահին քաղաքի 80%-ն ամայի էր։

1840 թվականին Շուշին առաջին անգամ ստացել է քաղաքի կարգավիճակ։ Այստեղ հավաքվել են Արցախի հեռավոր գավառներում գտնվող հսկայական թվով հայկական գյուղերի բնակիչները և սկսել են քաղաքային կյանքով ապրել՝ այստեղ կառուցելով գեղեցիկ առանձնատներ, դպրոցներ, եկեղեցիներ, տպարաններ, թատրոններ, գրադարաններ և հասարակական այլ շինություններ։ .

19-րդ դարի վերջին Շուշին արդեն խոշորագույն քաղաքն էր ոչ միայն Արցախում, այլեւ ողջ Արեւելյան Հայաստանում։ Շուշին դարձավ Արևելյան Հայաստանի հայ մտավորականության և մշակույթի կենտրոնը և մրցեց Կարսի, Ալեքսանդրապոլի, Երևանի, Նախիջևանի և Գանձակի հետ։

Բնակչության քանակով Շուշին ամբողջ Անդրկովկասում զիջում էր միայն երկու քաղաքներին՝ Թիֆլիսին և Բաքվին։ Քաղաքը և նրա ողջ բնակչությունը ավերվել են թուրք֊բոլշևիկյան բանակի կողմից 1920 թ.:

Լուսինե Ազնավուրյան